Oklepywanie Ten prosty zabieg stosuje się wobec nowo narodzonego dziecka w sytuacji, gdy przedłuża się wydanie przez niego pierwszego krzyku. Stymuluje on bowiem ośrodki oddechowy i naczynioruchowy, umiejscowione w centralnym układzie nerwowym. W sytuacjach zagrażających życiu (omdlenia i zapaści) bywa doraźnie stosowany do przywracania ważnych dla życia czynności organizmu, które po przybyciu pogotowia są wspomagane (nierzadko wysoko wyspecjalizowanymi działaniami lekarskimi). Relatywnie często używa się metody oklepywania do przywrócenia prawidłowego ukrwienia kończyn, twarzy, które były narażone na niskie temperatury. W stanach przeziębienia u dzieci - z kaszlem i dusznością - przed udaniem się do pediatry dobrze jest zastosować oklepywanie klatki piersiowej dziecka (omijając okolice serca) w celu uzyskania przekrwienia skóry i tkanki podskórnej. Tak pobudzonekrążenie miejscowe intensyfikuje krążenie wewnątrz klatki piersiowej, a przede wszystkim płuc; przyspieszenie obiegu krwi powoduje likwidację tworzących się ognisk zapalnych w płucach, zapobiegając zapaleniu płuc. Zabiegi tego typu stosuje się powszechnie w każdym wieku, w wielu schorzeniach (przewlekła dychawica oskrzelowa, rozedma i pylica płuc, zapalenie oskrzeli, głównie u palaczy tytoniu), jednak największy pożytek uzyskujemy u dzieci i ludzi starszych. Oklepywane miejsce powinno być oczyszczone, a ręce osoby wykonującej zabieg - czyste i ogrzane. Na skórę dziecka nanosimy wazelinę, krem lub spirytus kamforowy, co ułatwia kontakt ręki ze skórą chorego; u osób starszych - maści, np. zawierające wyciągi pieprzowca, jad żmii czy gorczycę. Oklepywanie należy wykonywać w sposób umiarkowany, stosownie do wieku i kondycji pacjenta. Obowiązuje zasada oklepywania ruchami od dołu do góry. Chory może leżeć, stać lub siedzieć, a po zabiegu należy go położyć do łóżka, okryć przewiewnymi tkaninami. Zabiegi można wielokrotnie powtarzać, zależnie od potrzeb, obserwując jednak, czy na skórze nie pojawiają się obrzęk lub wykwity.
Smarowania i nacierania Zabiegi te stosujemy, podobnie jak oklepywanie, w celu uzyskania czynnego przekrwienia skóry i tkanek głębiej leżących. Najczęstsze wskazania:
Proste zabiegi * uczucie marznięcia pod wpływem niskich temperatur; zwężenie naczyń krwionośnych, np. wypadku nerwic naczyniowych, miażdżycy, cukrzycy; stany po urazach mechanicznych,
* przeziębienie, grypa, zapalenie górnych dróg oddechowych i płuc,
* nerwobóle wielkich nerwów (kulszowego, międzyżebrowych i in.),
* mięśniobóle reumatyczne, pourazowe, nerwicowe,
* bóle stawowe w schorzeniach reumatycznych, zwyrodnieniowych, pourazowych. W polu nacierania nie może być żadnych zmian ropnych lub otarć naskórka, pęcherzy, nagniotków, modzeli, zmian grzybiczych. W razie ostrych bólów możemy stosować smarowania z użyciem niewielkiej siły. W przypadku bólów przewlekłych, uciążliwych, o niewielkim nasileniu, wykonujemy nacieranie, naciskając nieco mocniej, zwłaszcza w miejscach szczególnie bolesnych. Aby wzmocnić efekt przekrwienny i przeciwbólowy, najczęściej stosujemy środki drażniące powodujące rozszerzenie naczyń krwionośnych. W przypadku przemarznięcia i tzw. chorób przeziębieniowych najczęściej używa się spirytusu salicylowego, mrówkowego, kamforowego lub czystego oraz balsamów, np. metylowo-salicylowego. Podobnie w nerwicach naczyniowych. W przypadkach miażdżycy kończyn dolnych, uszkodzeń naczyń wskutek urazu, a także uszkodzeń naczyń i nerwów obwodowych i czuciowych w przebiegu np. cukrzycy, zwykle działanie mechaniczne (siła nacisku) musi być umiarkowanej, ze względu na zwiększoną łamliwość naczyń krwionośnych. Uszkodzenie naczyń objawia się wylewami podskórnymi (sińcami - krwiakami). Do nacierań w schorzeniach reumatycznych, zwyrodnieniowych i nerwobólach stosujemy maści o silnym działaniu drażniącym, takie jak: przetwory pieprzowca (Capsiderm, Capsigel, Linimentum capsici), kwasu mrówkowego, maść zawierającą jad żmii (Viprosal) i in. Nacieranie powinno trwać od kilku do kilkunastu minut w zależności od powierzchni skóry poddanej zabiegowi oraz od indywidualnej wrażliwości chorego. Po zabiegu przekrwienie czynne skóry odczuwane jest przez chorego jako ciepło. W większości przypadków następuje wzmożone pocenie się chorego. Nacieranie można wykonywać nie częściej niż jeden raz dziennie (przerywamy na dwa, trzy dni w wypadku powstania podrażnień skóry). Po zabiegu należy pacjenta dokładnie okryć. Nacierane stawy powinno się owinąć tkaniną przepuszczającą powietrze. Chory powinien zająć pozycję leżącą. U nieobłożnie chorych zabieg wykonuje się wieczorem, przed snem. W kilka lub kilkanaście godzin po zabiegu wskazana jest łagodna kąpiel oczyszczająca, poprawiająca oddychanie skórne, a także przynosząca fizyczną ulgę choremu. Wcieranie maści Nitrocard (zawierającej w swoim składzie nitroglicerynę) stosuje się w przypadku łagodniejszych postaci choroby wieńcowej serca, zgodnie ze wskazaniami lekarza. Uwaga: U chorych uczulonych, dzieci, szczególnie małych, należy zwrócić uwagę, czy preparat zastosowany do oklepywania, czy nacierania nie podrażnia chorego, np. nie wywołuje duszności! dr n. med. Józef Jan Świrski
